బింబిసారుడు – మగధ సామ్రాజ్య నిర్మాణ శిల్పి
బింబిసారుడు భారతదేశపు ప్రాచీన చరిత్రలో ఒక గొప్ప చక్రవర్తి.紀.పూ. 6వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇతను మగధ సామ్రాజ్యాన్ని శక్తివంతమైన రాజ్యంగా మారుస్తూ భారతదేశ రాజకీయ మేర్పాటుకు బలమైన బునియాదులు వేశాడు. ఇతని పాలన కాలం మహావీరు, గౌతమ బుద్ధుడు వంటి మహానుభావుల సమకాలినదే కావడం గమనార్హం. హర్యాంక వంశ స్థాపకుడిగా పరిగణించబడే బింబిసారుడి చరిత్ర రాజకీయ వ్యూహాల, సామాజిక మార్పుల, మతపరమైన సంస్కరణల సమ్మేళనంగా ఉంటుంది.
వంశపరంపర రాజ్యాభిషేకం
బింబిసారుడు హర్యాంక వంశానికి చెందినవాడు. ఇతను క్రీ.పూ. 544 ప్రాంతంలో మగధ దేశాన్ని పాలించటం ప్రారంభించాడు. 15వ ఏటే ఇతను రాజ్యాధికారం చేపట్టాడని పాళీ వాఙ్మయం (బౌద్ధ సాహిత్యం) ప్రస్తావిస్తుంది. తన పాలనా తొలి దశల నుండే బింబిసారుడు రాజకీయ చాతుర్యాన్ని, దూరదృష్టిని ప్రదర్శించాడు.
పాలనా శైలి విస్తరణ విధానం
బింబిసారుడు తన సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించేందుకు రెండు ప్రధాన మార్గాలను అనుసరించాడు – సైనిక విజయం, వివాహ రాజకీయం.
సైనిక విజయాలు:
అంగదేశాన్ని జయించి మగధలో కలిపాడు. అంగరాజు బ్రహ్మదత్తుని ఓడించి, తన కుమారుడైన అజాతశత్రువును అక్కడి ఉపరాజుగా నియమించాడు. ఇది మగధ సామ్రాజ్య విస్తరణకు మైలురాయిగా నిలిచింది.
వివాహ రాజకీయం:
కోసల దేశపు రాజకుమార్తెను వివాహం చేసుకుని, దానికి గాను కాశీ పట్టణాన్ని జాగిరగా పొందాడు.
లిచ్ఛవి గణరాజ్యపు రాజకుమార్తెను కూడా వివాహం చేసుకుని, వజ్జి సమాఖ్యతో బంధాన్ని బలపరిచాడు.
ఈ విధంగా ఇతని వివాహాలు, రాజ్య విస్తరణకు మార్గం కావటమే కాకుండా, శాంతియుత సంబంధాల స్థాపనకూ దోహదం చేశాయి.
రాజధాని పరిపాలన
బింబిసారుడు రాజధానిగా రాజగృహాన్ని (ప్రస్తుతం బీహార్‌లోని రాజగిర్) తీర్చిదిద్దాడు. రాజగృహం ఒక బలమైన కోటల గల నగరంగా, వ్యూహాత్మకంగా నిర్మించబడింది. పరిపాలనలో న్యాయాన్ని, ధర్మాన్ని ప్రాముఖ్యతనిచ్చాడు. అతను పౌర పరిపాలన, రహదారుల అభివృద్ధి, నీటిపారుదల వ్యవస్థలకు ప్రాధాన్యతనిచ్చాడు.
బౌద్ధ ధర్మంతో బింబిసారుడి సంబంధం
బింబిసారుడు గౌతమ బుద్ధుని సమకాలీనుడు. బుద్ధుడు ఇంకా సిద్ధార్థుడిగా ఉన్నప్పుడే అతనిని కలిసినట్టు చరిత్రలో ఉంది. బుద్ధుడి బోధనల పట్ల బింబిసారుడు ఆకర్షితుడయ్యాడు. బుద్ధుడు అరణ్యవాసం నుంచి తిరిగి వచ్చినప్పుడు, అతడిని రాజగృహానికి ఆహ్వానించి, అనేక బౌద్ధ విహారాల నిర్మాణానికి సహాయపడ్డాడు.
ముఖ్యమైన బౌద్ధ విహారాలు
వేలువన విహారము – బింబిసారుడు బుద్ధునికి బహుమతిగా ఇచ్చిన మొదటి బౌద్ధ సంగారామం (విహార స్థలం).
అతని కాలంలో బౌద్ధధర్మం మగధలో వేగంగా విస్తరించడంలో ముఖ్య పాత్ర పోషించాడు.
చివరి దశ మరణం
బింబిసారుడి పాలన చివర్లో అతని కుమారుడు అజాతశత్రుతో విభేదాలు ఉత్పన్నమయ్యాయి. కొంతమంది గ్రంథాల ప్రకారం, అజాతశత్రు తండ్రిని పట్టించి, కారాగారంలో నిర్బంధించాడని పేర్కొనబడింది. చివరికి బింబిసారుడు అక్కడే ప్రాణాలు విడిచినట్టు చెప్పబడుతుంది. అయితే, ఇది పూర్తిగా స్పష్టత లేని అంశంగా చరిత్రకారుల మధ్య అభిప్రాయభేదాలు ఉన్నాయి.
బింబిసారుడి వారసత్వం
బింబిసారుడు స్థాపించిన హర్యాంక వంశం తరువాత అజాతశత్రు, ఉదాయిన, తదితరులు పాలించారు. అతని పరిపాలనా విధానాలు, రాజ్య విస్తరణ చర్యలు, మతసహిష్ణుతా భావన తదితర అంశాలు భారత చరిత్రలో అనేక రాజులకు ప్రేరణగా నిలిచాయి.
ముగింపు
బింబిసారుడు ఒక మేధావి పాలకుడు, వ్యూహవేత్త మరియు ధర్మపరుడు. అతని పాలన మగధ సామ్రాజ్యాన్ని భారతదేశంలో శక్తివంతమైన కేంద్రంగా మార్చింది. రాజకీయ, సాంస్కృతిక, మతపరమైన విప్లవాల సమాహారంగా అతని పాలన చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచింది.
