శ్రీరంగం భూలోక వైకుంఠంగా ఎలా అవతరించిందో తెలుసుకుంటే భక్తుల హృదయం భక్తిరసంతో పరవశించక మానదు. సృష్టి ఆరంభంలో శ్రీమహావిష్ణువు తన అర్చావతారంగా రంగనాథస్వామిని సృష్టికర్త బ్రహ్మకు అనుగ్రహించాడు. ఆ దివ్య స్వరూపాన్ని బ్రహ్మ సత్యలోకంలో భక్తితో పూజించగా, కాలక్రమేణా ఆ సేవ సూర్యునికి, ఆయన ద్వారా వైవశ్వత మనువుకు, అక్కడి నుంచి ఇక్ష్వాకు వంశ రాజులకు సంక్రమించింది. తరతరాలుగా ధర్మపాలన చేసిన ఆ రాజవంశం రంగనాథస్వామిని తమ కులదైవంగా భావించి అపార భక్తితో సేవించింది. చివరికి అవతారపురుషుడైన శ్రీరామచంద్రుడు సీతాసమేతంగా ఆ రంగనాథుడిని ఆరాధించాడు. లంకాయుద్ధం అనంతరం తనపై అపార భక్తి, శరణాగతి భావంతో ఉన్న విభీషణుడిని శ్రీరాముడు ఆశీర్వదిస్తూ, రంగనాథస్వామిని లంకలో ప్రతిష్ఠించమని వరంగా ఇచ్చాడు.
అయితే స్వామి ప్రతిష్ఠకు నియమంగా ఒకసారి నేలపై ఉంచితే మళ్లీ కదిలించరాదనే శాస్త్ర నియమం ఉంది. లంక ప్రయాణంలో విభీషణుడు కావేరి తీరానికి చేరుకున్న సమయంలో, బాలుడి రూపంలో వచ్చిన వినాయకుడు కొద్దిసేపు స్వామిని భద్రపరచమని కోరాడు. ఆ లీలలో భాగంగా బాలుడు స్వామిని నేలపై ఉంచగానే, రంగనాథుడు తన శేషపీఠంపై శాశ్వతంగా స్థిరపడ్డాడు. విభీషణుడు ఎంత ప్రయత్నించినా స్వామి కదలకపోవడంతో విషాదంలో మునిగిపోయాడు. అప్పుడు శ్రీహరి స్వయంగా ప్రత్యక్షమై ఇది తన దైవ సంకల్పమేనని వెల్లడించి, “ఇక్కడే నేను కొలువుదీరుతాను, ఈ స్థలం భూలోక వైకుంఠంగా విరాజిల్లుతుంది” అని అనుగ్రహించాడు. అప్పటి నుంచే శ్రీరంగం మహాక్షేత్రంగా, మోక్షదాయక దివ్యదేశంగా వెలుగొందుతోంది. ముఖ్యంగా వైకుంఠ ఏకాదశి రోజున ఉత్తర ద్వార దర్శనం పొందిన భక్తులకు మోక్షప్రాప్తి కలుగుతుందని శాస్త్రాలు ఘనంగా చెబుతున్నాయి.
