తిరుపతిలోనో, తిరువణ్ణామలైలోనో, ఒకదానికి ఒకటి భిన్నమైన ప్రదక్షిణా పద్ధతులు, భక్తుడి అంకితభావాన్ని ప్రతిబింబించేవిగా ఉంటాయి. కానీ, ఈ ప్రదక్షిణల వెనుక ఉన్న ఆధ్యాత్మిక భావన, మన సనాతన ధర్మం లోతైన తత్వాన్ని తెలియజేస్తుంది. ఈ కథనంలో మనం ప్రతి ఒక్క ప్రదక్షిణ రకాన్ని శాస్త్రీయ, భక్తిశ్రద్ధల దృష్టిలో విశ్లేషించి తెలుసుకుందాం.
1. ఆత్మప్రదక్షిణ – మన శరీరమే ఆలయం
ఒకసారి ఓ వృద్ధ సన్యాసి తన ఆశ్రమంలో స్వయంగా శివపూజ చేశాడు. గర్భాలయం లేని పల్లెటూరు, అక్కడ ఆలయ ప్రాంగణం కూడా సరిగ్గా లేదు. కానీ ఆయన, పూజ తరువాత, శివుడిని తన హృదయంలో స్థాపించి, సవ్యదిశలో తన చుట్టూ తిరుగుతూ ప్రదక్షిణ చేశాడు.
అది చూసిన శిష్యుడు ఆశ్చర్యపోయాడు. అప్పుడాయన అన్నాడు:
“ప్రభూ! ఇక్కడ ఆలయం లేదు. గర్భాలయం లేదు. మీరు ఎలా ప్రదక్షిణ చేస్తున్నారు?”
సన్యాసి చిరునవ్వుతో చెప్పారు:
“నా హృదయంలోనే పరమశివుడు ఉన్నాడు. నాలో నేను తిరుగుతాను. ఇది ‘ఆత్మప్రదక్షిణ’. హృదయభక్తికి ఆలయ గోడలు అవసరం లేదు.”
ఈ పద్ధతి మనం ఇంట్లో పూజ చేసిన తరువాత ఒకేచోట నిలబడి మన చుట్టూ మనమే తిరుగుతూ చేయడం. ఇది చిన్నారులకు, వృద్ధులకు సులభంగా పాటించదగ్గ విధానం.
2. పాదప్రదక్షిణ – మనస్సు నడిచే మార్గం
పాదప్రదక్షిణ అనేది భక్తి పరిపక్వతకు సూచిక. భక్తుడు దేవాలయంలోకి అడుగు పెట్టినప్పుడు గర్భగుడిని ప్రదక్షిణ చేస్తాడు. ఇది భూమిని పూజించే ప్రక్రియ. శరీరం భూమిపై నడుస్తూ, మనసు దేవుని మీద నిలబడినట్టు ఇది.
ఈ ప్రదక్షిణతో మనం ప్రకృతి దైవాన్ని గౌరవిస్తాము. అది ఒక కార్మికుడు, ఉద్యోగి, గృహిణి ఎవరిదైనా సరే, దైవానుభూతి నడకలో మొదలవుతుంది. అందుకే ఆలయ ప్రాంగణంలో సవ్యదిశగా నడిచి తిరుగుతారు.
3. దండప్రదక్షిణ – భక్తుడి లాలాటంపై నమస్కారం
ఒక కిష్కిందా రామాయణ విహారంలో ఓ భక్తుడు తన మొక్కుబడిగా 108 దండ ప్రదక్షిణలు చేస్తున్నాడు. ప్రతి పాదంలో సాష్టాంగ నమస్కారం చేస్తూ లేచి తిరుగుతున్నాడు. అతని శరీరం చెమటలు కక్కుతున్నా, ముఖంలో అలసట లేదు.
దండప్రదక్షిణ అంటే శిరస్సునిచ్చి నమస్కరించడం. దీనిని నాలుగుదిక్కులలో చేయడం, లేదా దిక్కులు, మూలలను కలిపి ఎనిమిది సార్లు చేయడం శాస్త్రోక్తం.
ఇది భక్తుడి దేహము, మనస్సు, ఆత్మను సమర్పించుకునే విధానం. ఇది శారీరకంగా కష్టమైనా, మనసులో ఉన్న ‘దాసభావాన్ని’ బలంగా వ్యక్తపరచుతుంది.
4. అంగప్రదక్షిణ – శరీర సమర్పణ
ఈ పద్ధతి చాలామందికి గొప్ప అనుభూతిని ఇస్తుంది. భక్తుడు తన శరీరాన్ని పూర్తిగా భూమిపై పడేసి, ఒక్కొక్క అడుగు అలా దొర్లుతూ గర్భాలయాన్ని ప్రదక్షిణ చేస్తాడు.
తిరుచ్చెన్దూరులో, తిరువణ్ణామలై లో, తిరుమలలో ఇది ఒక పవిత్ర చైతన్యంగా మారింది.
ఇది శివుడి పాదాలపై భక్తుడి సమర్పణ. ‘నా శరీరం, నా అహంకారం, నా బలహీనతలు—all surrender to You’ అనే భావాన్ని దీనిలో వ్యక్తపరుస్తాం.
అంగప్రదక్షిణను చేసే సమయంలో, ప్రతి దారి ఆత్మ పునరుత్థానానికి మార్గం. దీనికి కావలసినది శక్తి కాదు… శ్రద్ధ.
5. మిశ్రమ ప్రదక్షిణ – అంకితమే ఆధ్యాత్మికత
ఇందులో పై అన్ని పద్ధతుల మేళవింపు ఉంటుంది. ఉదాహరణకు ఒక ఆలయంలో మొదట పాదప్రదక్షిణ చేసి, తర్వాత దండప్రదక్షిణ చేసి, ఆఖరికి అంగప్రదక్షిణతో ముగించటం. ఈ మిశ్రమ పద్ధతి భక్తుడు కోరుకునే విధంగా ఉంటుంది.
అది మొక్కుబడిగా అయినా, ధర్మవిధిగా అయినా, ఈ విధానం ఎంతో పవిత్రతను కలిగిస్తుంది.
శాస్త్రీయ నియమాలు & భక్తి సూత్రాలు
- సవ్యదిశలోనే (కుడివైపు తిరుగుతూ) ప్రదక్షిణ చేయాలి.
- ప్రతిష్టిత విగ్రహానికి ముందుగా నమస్కరించి ప్రారంభించాలి.
- గర్భగుడిలో ప్రదక్షిణ చేయరాదు, కానీ దాని చుట్టూ ప్రదక్షిణ చేయవచ్చు.
- ముక్కోణంగా తిరగకూడదు, సంపూర్ణంగా వృత్తాకారంగా తిరగాలి.
- పవిత్రత, శ్రద్ధ, నిశ్చల మనస్సుతో చేయడం ముఖ్యం.
ప్రదక్షిణ అనేది మన పునర్జన్మల ప్రదక్షిణ
ప్రదక్షిణ అంటే దేవుని చుట్టూ తిరుగటం కాదు. అది మన జీవితాన్ని దైవం చుట్టూ తిరగమనే సంకేతం. ఒక్కో ప్రదక్షిణ మనలో ఒక అహంకారాన్ని తగ్గించాలి. ఒక్కో ప్రదక్షిణ మనసుని నిశ్చలంగా చేయాలి.
ఆలయ ప్రదక్షిణ మానవుడు జీవనపథంలో దైవాన్ని ఎలా చుట్టూ ఉంచాలో నేర్పే ఉపదేశం.
