పూరీ జగన్నాథ ఆలయం… ఓడిశాలోని ఈ దేవస్థానం భారతదేశంలోని అత్యంత పవిత్రమైన చారిత్రాత్మక క్షేత్రాల్లో ఒకటి. ఇది నాలుగు ముఖ్య ధామాల్లో ఒకటిగా (చార్ధాం) విఖ్యాతి పొందిన దేవాలయం. ఈ దేవాలయంలోని విశిష్టతలలో అన్నభోగం ప్రధానమైనది. ఈ ఆలయంలో ప్రతిరోజూ భక్తికి నైవేద్యంగా 56 రకాల ప్రసాదాలు (ఛప్పన్ భోగ్) సమర్పించడం ఓ వైవిధ్యభరిత సంప్రదాయం.
ఈ ప్రసాదాల సంఖ్యే కాదు, వాటి తయారీ విధానం, ఆచారపద్ధతులు, ప్రాశస్త్యమూ అన్నీ అద్భుతమైనవి. ప్రతి భోజనంలో తృణజీవులకు సైతం రుచించే విధంగా ఉంటాయి. ఈ భోగాలు భగవంతుడికి ప్రేమగా సమర్పించబడతాయి, ఆయనకు “పచ్చడి నుండి పాయసం” వరకూ అన్నివిధాలుగా భోజనం ఇచ్చే తల్లిదండ్రుల ప్రేమతో సమానంగా భావించవచ్చు.
ఛప్పన్ భోగ్ – పుట్టుకెట్లా?
ఛప్పన్ భోగ్ సంప్రదాయానికి ఓ పురాణాత్మక నేపథ్యం ఉంది. కథ ప్రకారం, జగన్నాథుడైన శ్రీకృష్ణుడు బాల్యంలో ఓసారి 12 రోజులపాటు “ఏకాదశీ వ్రతం” పాటించాడు. ఆ సమయంలో ఆయన తిండి తినలేదు. ఆపై ఆయన మాతృమూర్తి, యశోద అమ్మ, ఆహ్లాదంతో “రోజుకు ఆరు భోజనాల చొప్పున – మొత్తం 56 భోజనాలను” సమర్పించి తృప్తి పరచిందట. అప్పటినుంచి “ఛప్పన్ భోగ్” అనే సంప్రదాయం ప్రారంభమైంది. పూరీ జగన్నాథునికి ఈ 56 రకాల ప్రసాదాలు ప్రతిరోజూ సమర్పించడం పరంపరగా వస్తోంది.
ప్రసాద తయారీ యొక్క విశిష్టతలు
- పాకశాల: పూరీ ఆలయంలో 32 పైగా అగ్నికుండాలు ఉన్నాయి. వీటిని చూలాస్ అంటారు. ఇక్కడ ప్రసాదాన్ని నేలమీద కుండీల్లో రాళ్ల అగ్గిపైన వండుతారు.
- పాత్రలు: వంటకాలు అందరూ మట్టితో తయారు చేసిన పాత్రల్లో మాత్రమే వండుతారు. వంటకాలపై ముడత పెట్టే అల్యూమినియం, ఉక్కు పాత్రలు వాడరు.
- సంగతులు: అన్ని పదార్థాలను ఆలయంలో పనిచేసే సువార్ణ వంశస్తులు (మహాప్రసాద వంటవారు) శుద్ధంగా వండతారు. వారు స్నానానంతరం పవిత్రంగా వంట చేస్తారు.
- వంట గోప్యత: వంట చేసే సమయంలో వంటగదిలోకి ఎవరూ ప్రవేశించరు. ఏ విధమైన టేస్టింగ్, నూనెలు, రిఫైన్డ్ పదార్థాలు వాడరు. దేశీ నెయ్యి, మామూలు ఉప్పు, తగినంత సుగంధ ద్రవ్యాలే వాడతారు.
ఛప్పన్ భోగ్ – వర్గీకరణ
ఈ 56 రకాల ప్రసాదాలను విభాగాలుగా చూడవచ్చు:
1. అన్న పదార్థాలు:
- అన్నం, కనికా, కిచిడీ, తీపి కిచిడీ వంటి పదార్థాలు ప్రధానంగా బియ్యం ఆధారంగా వండుతారు.
- నీటిలో నానబెట్టిన అన్నంతో చేసే పొఖాళొ వంటకాలు చాలా ప్రత్యేకమైనవి. వీటిలో పెరుగు, అల్లం, నిమ్మకాయ వంటి పదార్థాలు కలిపి తయారు చేస్తారు.
2. తీపి పదార్థాలు:
- లడ్డు, మగజా లడ్డు, జీరా లడ్డు, కజా, ఖిరీ, పాపుడి, ఛెనాఖాయి వంటి ఎన్నో మిఠాయిలు.
- కొన్ని మిఠాయిలు జీళకర్ర, కొబ్బరితో ప్రత్యేకంగా తయారు చేస్తారు.
3. పిండి పదార్థాలు:
- పూరీ, లుచి, అరిసె, మాండా వంటి పదార్థాలు గోధుమపిండి, వరిపిండి, నెయ్యితో తయారు చేస్తారు.
- కొన్నింటిని కాల్చి, కొన్నింటిని ఎడుపు వండుతారు.
4. పప్పులు, వేపుడు పదార్థాలు:
- డల్లి, దాల్మా, మవుర్, బిరిడల్లి వంటి వంటకాలు వివిధ రకాల పప్పులతో తయారవుతాయి.
- బేసొరొ, సగొ వంటి వంటకాలు కూరగాయలతో చేసినవి.
5. కూరగాయల వంటకాలు:
- గుత్తివంకాయ కూర (గొటి బైగొణొ), పొటల్స్ కూర, వంకాయ వంటకం (బైగని) వంటి వంటకాలు మసాలా లేకుండా స్వచ్ఛమైన రుచితో తయారవుతాయి.
6. ప్రత్యేక ద్రవ పదార్థాలు:
- పెరుగు పదార్థాలు: దోహి పొఖాళొ, దోహి బొరా, రైతా.
- పాలు ఆధారంగా తయారైనవి: పాపుడి, కోవా, ఛెనాఖాయి, తడియా, రొసాబొళి మొదలైనవి.
ప్రసాద వినియోగం – మహాప్రసాదం
ఈ ఛప్పన్ భోగ్‌లను ముందుగా స్వామివారికి నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారు. అనంతరం ఇవి మహాప్రసాదంగా భక్తులకు పంపిణీ చేయబడతాయి. పూరీ జగన్నాథ ఆలయంలో మహాప్రసాదానికి ఉన్న గౌరవం అపూర్వమైనది. ఇది శ్రద్ధతో తినే భక్తులకు శరీరాన్ని శుద్ధిపరచడమే కాదు, చిత్తాన్ని కూడ పవిత్రం చేస్తుందని విశ్వసించబడుతుంది.
మూసతాళంలో ఉన్న భక్తి
పూరీ జగన్నాథునికి ఛప్పన్ భోగ్ సమర్పించడంలో ఓ తల్లి ప్రేమ, ఓ భక్తుడి శ్రద్ధ, ఓ సంప్రదాయ భాస్వరత అన్నీ ప్రతిఫలిస్తాయి. ఈ భోజనాలను భగవంతునికి సమర్పించడం మన దైనందిన జీవితానికి కూడా పాఠం నేర్పుతుంది – ఆహారాన్ని శ్రద్ధగా, పవిత్రంగా తయారుచేసుకోవడం, భక్తితో సమర్పించడం ద్వారా శరీరానికే కాక మనస్సునికీ పోషణ కలుగుతుందన్నదే తాత్పర్యం.
ఒకనాటి బాలకృష్ణుడికి చేయబడిన మాతృ ప్రేమనే స్మరించుకుంటూ, జగన్నాథుడికి ప్రతిరోజూ 56 భోగాలు సమర్పించడం ఓ సజీవ సంప్రదాయం. ఇది దేవునిపై ఉన్న అనురాగానికి, భారతీయ సంప్రదాయాల గొప్పతనానికి నిలువెత్తు సాక్ష్యం.
