హిమాలయ పర్వతాల ఎత్తుల్లో మెరిసే మానస సరోవరం అనేది కేవలం సరస్సు కాదు, ఆధ్యాత్మిక విశ్వంలోని అద్భుత సృష్టి. ఇది సముద్రమట్టానికి సుమారు 14,900 అడుగుల ఎత్తులో, 54 మైళ్ల విస్తీర్ణంలో విరాజిల్లుతోంది. పురాణాల ప్రకారం బ్రహ్మదేవుడు తన మనస్సు నుంచి ఈ సరోవరాన్ని సృష్టించాడు, అందుకే దీనికి “మానస సరోవరం” లేదా “బ్రహ్మసరం” అనే పేర్లు వచ్చాయి. ఆది దంపతులైన పార్వతీ పరమేశ్వరుల కోసం బ్రహ్మదేవుడు ఈ పవిత్ర జలాశయాన్ని నిర్మించాడని కథనం చెబుతుంది.
ఒకసారి బ్రహ్మపుత్రులు అయిన సనక, సనందన, సనత్కుమారులు పరమశివుని దర్శనార్థం 12 సంవత్సరాలపాటు ఘోర తపస్సు చేశారు. ఆ తపస్సు సమయంలో చుట్టుప్రక్కల ప్రాంతాలు దుర్భిక్షంతో బాధపడగా, నీరు అందుబాటులో లేకపోవడంతో వారు బ్రహ్మదేవుని ప్రార్థించారు. మునుల ప్రార్థనతో బ్రహ్మదేవుడు తన మనస్సులో సంకల్పించి ఈ సరోవరాన్ని సృష్టించాడు. ఆ తర్వాత స్వయంగా హంసరూపంలో ఈ జలాశయంలోకి ప్రవేశించి దానిని పవిత్రం చేశాడు. అదే సమయంలో సరస్సులో ఒక శివలింగం ఉద్భవించిందని పురాణాలు పేర్కొంటాయి.
మానస సరోవరం హిందూ సంప్రదాయంతో పాటు జైన, బౌద్ధమతాల్లోనూ అపారమైన స్థానం పొందింది. జైనమతం ప్రకారం మొదటి తీర్థంకరుడు ఆదినాథ ఋషభదేవుడు ఇక్కడే నిర్యాణం పొందాడని చెబుతారు. బౌద్ధమతం దీనిని “అనోత్తత సరస్సు”గా పిలుస్తుంది అంటే “బాధలేని సరస్సు” అని అర్ధం. ఈ సరోవరానికి సమీపంలోని చెట్ల పువ్వులు, పండ్లు అనేక వ్యాధులను నయం చేస్తాయని భక్తులు నమ్ముతారు.
ఇంకా విశేషమేమిటంటే, ఈ మానస సరోవరం ప్రాంతమే జంబూద్వీపంగా పిలవబడింది. పురాతన కాలంలో సరస్సు మధ్యలో ఒక చెట్టు ఉండేది. ఆ చెట్టునుంచి పండ్లు నీటిలో పడినప్పుడు “జం” అనే శబ్దం వినిపించేది. అలా ఈ ప్రాంతానికి “జంబూద్వీపం” అనే పేరు వచ్చింది. మనం నిత్యపూజల్లో “జంబూద్వీపే భరతవర్షే భరతఖండే” అని సంకల్పం చెప్పడం ఇదే కారణం.
51 శక్తిపీఠాలలో మానస సరోవరం కూడా ఒకటిగా గుర్తించబడింది. సతీదేవి కుడిచేయి ఈ ప్రాంతంలోనే పడిందని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. ఇక్కడ స్నానం చేస్తే బ్రహ్మలోక ప్రాప్తి, తర్పణం చేస్తే పితృదేవతలకు ఉత్తమగతులు కలుగుతాయని విశ్వాసం.
మానస సరోవరం యాత్ర అత్యంత కష్టసాధ్యం — దాదాపు 110 కిలోమీటర్ల పరిక్రమణం, మంచు, గాలులు, ప్రవహించే సెలయేర్లు మధ్య భక్తులు ప్రయాణిస్తారు. అయినప్పటికీ, “శివదర్శనం కోసం కష్టమే పుణ్యం” అని నమ్మి ప్రతి సంవత్సరం వేలాది మంది భక్తులు ఈ పవిత్ర జలాశయాన్ని దర్శిస్తారు.
ఆధ్యాత్మికత, విశ్వసృష్టి, భక్తి, ప్రకృతి — ఈ నాలుగు ఒక్కచోట కలిసిన ప్రదేశం మానస సరోవరం. ఇది కేవలం సరస్సు కాదు… దైవసంకల్పం నుంచి పుట్టిన జీవన జ్ఞానసరోవరం!
