నోబెల్‌ పురస్కారాల జాబితాలో ప్రతి సంవత్సరం కొత్త పేర్లు వెలుగులోకి వస్తుంటాయి. కానీ ప్రపంచ చరిత్రలో చెరగని ముద్ర వేసిన మహాత్మాగాంధీ పేరు మాత్రం ఎప్పటికీ అందులో కనిపించదు. ఇదే విషయమే ప్రతి భారతీయుడి మనసులో చలనం కలిగిస్తుంది — “అహింసతో సామ్రాజ్యాన్ని కూలదోసిన గాంధీజీకి నోబెల్‌ శాంతి బహుమతి ఎందుకు రాలేదు?”
గాంధీజీ శాంతి, సహనం, సత్యం అనే మూడు సూత్రాలతో మాత్రమే కాదు, ప్రపంచానికి కొత్త దారిని చూపిన మహానుభావుడు. ఆయనే అహింసా సిద్ధాంతానికి జీవం పోశారు. “దే దీ హమే ఆజాదీ బినా ఖడగ్ బినా ఢాల్” అనే పాట ఆయన జీవిత తత్వాన్ని స్పష్టంగా చెబుతుంది. కానీ, ఐదు సార్లు నామినేట్‌ అయినప్పటికీ నోబెల్‌ కమిటీ ఆయనను గౌరవించలేదు. ఎందుకు?
గాంధీజీ నామినేషన్‌ చరిత్ర
మహాత్మాగాంధీ తొలిసారిగా నోబెల్‌ శాంతి బహుమతికి 1937లో నామినేట్‌ అయ్యారు. ఆయన దక్షిణాఫ్రికా నుండి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత అహింసా మార్గంలో భారతీయులను ఏకం చేయడం ప్రపంచ దృష్టిని ఆకర్షించింది. ఆ ప్రభావం వల్లే 1938, 1939 సంవత్సరాల్లో కూడా ఆయన పేరు ప్రతిపాదించబడింది.
తర్వాత, భారతదేశం స్వాతంత్ర్యం పొందిన సంవత్సరం 1947లో మరోసారి ఆయన పేరు నామినేషన్ల జాబితాలో చేరింది. 1948లో హత్యకు గురయ్యే కొద్దిరోజుల ముందు కూడా ఆయన పేరు ఆ జాబితాలో ఉండటం విశేషం. అయినప్పటికీ ఐదు సార్లూ నోబెల్‌ బహుమతి ఆయనకు రాలేదు.
నోబెల్‌ కమిటీ వాదనలు – ఆశ్చర్యకరమైన కారణాలు
నోబెల్‌ కమిటీ అప్పట్లో చెప్పిన వాదనలు నిజంగా వింతగానే ఉన్నాయి. కమిటీలోని కొందరు సభ్యులు గాంధీజీని “సంపూర్ణ శాంతివాది కాదని” అభ్యంతరం వ్యక్తం చేశారు. ఆయన చేపట్టిన కొన్ని అహింసా ఉద్యమాలు కొన్నిసార్లు హింసకు, అల్లర్లకు దారితీశాయని వ్యాఖ్యానించారు.
అంతేకాదు, ఆయన ఆలోచనలు భారతీయ సమాజానికే పరిమితమని, ప్రపంచవ్యాప్తంగా వాటి ప్రభావం అంతగా లేదని పేర్కొన్నారు. “నోబెల్‌ శాంతి బహుమతి ప్రపంచ శాంతికి తోడ్పడిన వ్యక్తికే ఇవ్వాలి” అనే సాకుతో గాంధీజీ పేరును పక్కన పెట్టారు.
బ్రిటిష్‌ వ్యతిరేక పోరాటం – అహింసా మార్గంలో స్వేచ్ఛ
గాంధీజీ చేసిన పోరాటం శస్త్రాలదీ కాదు, సైన్యాలదీ కాదు — అది సత్యం, అహింస అనే ఆయుధాలతో సాగిన యుద్ధం. బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యంపై “సూర్యుడు అస్తమించడు” అని చెప్పేవారు. కానీ, ఆ సామ్రాజ్యాన్ని అహింసతో కదిలించిన ఏకైక మహాత్ముడు గాంధీ.
సత్యాగ్రహం, చంపారన్‌ ఉద్యమం, ఉప్పు సత్యాగ్రహం, భారత్‌ చోడో ఉద్యమం — ఇవన్నీ గాంధీజీ నాయకత్వంలోని అహింసా విప్లవాలే. ఆయన చూపిన మార్గం ప్రపంచానికి శాంతి దిశను చూపించింది. అయితే, నోబెల్‌ కమిటీకి ఆ విశ్వజనీనం అప్పట్లో కనిపించలేదు.
కమిటీ పశ్చాత్తాపం – ఆలస్యంగా వచ్చిన గుర్తింపు
కాలం గడిచేకొద్దీ నోబెల్‌ కమిటీ కూడా తమ తప్పును అంగీకరించక తప్పలేదు. కమిటీకి చెందిన తరువాతి సభ్యులు బహిరంగంగా ప్రకటించారు – “గాంధీజీకి నోబెల్‌ శాంతి బహుమతి ఇవ్వకపోవడం మా పెద్ద పొరపాటు.”
1989లో దలైలామాకు నోబెల్‌ శాంతి బహుమతి ఇస్తూ, కమిటీ అధ్యక్షుడు “ఇది మహాత్మా గాంధీ స్మృతికి నివాళి లాంటిదే” అని పేర్కొనడం, ప్రపంచం గాంధీని ఎంత గౌరవిస్తుందో తెలిపింది.
నోబెల్‌ లేకున్నా గాంధీ ప్రపంచానికి మార్గదర్శి
నోబెల్‌ బహుమతి గాంధీజీకి రాకపోయినా, ఆయన చూపిన దారి ప్రపంచానికి నిత్య ప్రేరణ. అమెరికా నుండి ఆఫ్రికా వరకు అనేక నేతలు ఆయన ఆలోచనలతో ప్రభావితమయ్యారు. మార్టిన్‌ లూథర్‌ కింగ్‌, నెల్సన్‌ మండేలా, దలైలామా వంటి నేతలు గాంధీజీ తత్త్వాన్ని తమ జీవితంలో ఆచరించారు.
నోబెల్‌ కంటే గొప్ప గుర్తింపు – ప్రజల గుండెల్లో స్థానం
నోబెల్‌ బహుమతి లేకపోయినా, గాంధీజీని ప్రజల గుండెల్లో ఎవరూ తీసివేయలేరు. ఆయనే శాంతికి జీవమిచ్చినవాడు, సత్యానికి స్వరమిచ్చినవాడు.
ప్రపంచం నేడు “నోబెల్‌ లేని మహానుభావుడు”గా గాంధీజీని స్మరిస్తుంది.
నిజానికి, నోబెల్‌ గాంధీజీని గౌరవించకపోవచ్చు — కానీ గాంధీ వల్లే నోబెల్‌ శాంతి బహుమతి అసలైన అర్థం పొందింది.
అహింసా మార్గంలో సాగిన ఆ మహాత్ముడి జీవితం, మానవతకు ఒక శాశ్వత పాఠం.
