ఆషాఢం అంటే వర్షాలు కురిసే కాలం. వేసవి నుంచి వర్షాకాలం ప్రారంభం కావడంతో పెద్ద ఎత్తున వానలు కురుస్తుంటాయి. ఈ సమయంలోనే అప్పటి వరకు సుప్తావస్థలో ఉన్న వివిధ రకాలైన వ్యాధికారక జీవులు ఒక్కసారిగా విజృంభిస్తాయి. వేగంగా శరీరంలోకి ప్రవేశించి రకరకాలైన వ్యాధులను కలిగిస్తాయి. వీటి ద్వారానే కలరా, మశూచి వంటి వ్యాధులు ప్రబలి గ్రామంలో చిన్నా పెద్దా ఎందరో మృత్యువాత పడేవారు. ఒకప్పుడు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పెద్దాపురం పరిసర ప్రాంతాల్లో ఈ కలరా, మశూచి వంటి మహమ్మారుల బారిన పడి ఎన్నో వందల మంది మరణించారు. ఆ వ్యాధి నుంచి కాపాడేందుకు పెద్దాపురంలో మారెమ్మ గ్రామదేవతగా వెలిశారు. ఎన్నో శతాబ్దాల క్రితం అమ్మవారు ఈ పెద్దాపురం ప్రాంతంలో వెలిసినట్టుగా చరిత్రకారులు చెబుతున్నారు. నాటి నుంచి నేటి వరకు ఆ అమ్మవారు ఆ ప్రాంతాన్ని కంటికి రెప్పలా కాపాడుతున్నారు. దానికి ప్రతిఫలంగా అమ్మకు ప్రతిఏడాది ఈ ఆషాఢమాసంలో నెలరోజులపాటు జాతరను నిర్వహిస్తారు.
పెద్దాపురం మరిడమ్మ గురించి తెలియాలంటే మనం 17వ శతాబ్దానికి వెళ్లాలి. 17వ శతాబ్దంలో మానోజి అనే చెరువుకు అతి సమీప ప్రాంతంలో అమ్మవారు గ్రామదేవతగా వెలిశారు. ఆ సమయంలో ఆ ప్రాంతం ఓ చిట్టడవి. ఆ అడవిలో పశువులను మేపుతున్న కొందరికి ఓ 16 సంవత్సరాల యువతి కనిపించి తాను చింతపల్లివారి ఆడపడచునని, తాను ఈ ప్రదేశంలో ఉన్నానని తన వాళ్లకు చెప్పాలని అంటుంది. ఆ చిన్నారి మాటలు విన్న ఆ పశువుల కాపరులు ఆశ్చర్యపోయారు. ఒకరి ముఖాలు ఒకరు చూసుకొని వెనక్కి తిరిగి చూడగా అక్కడ తనకు సమాచారం చెప్పిన యువతి కనిపించదు. ఆ చిన్నారి సాధారణ యువతి కాదని, సాక్షాత్తు దైవస్వరూపమని భావించి ఆ కాపరులు వెంటనే ఆ విషయాన్ని చింతపల్లివారికి తెలియజేస్తారు. పశువుల కాపరులు చెప్పడానికి ముందే ఆ యువతి వారి కలలోకి వచ్చి తాను మానోజి చెరువు సమీపంలో ఉన్నానని, తనకు ఆలయం నిర్మించాలని కోరుతుంది. పశువుల కాపరులు కూడా ఇదే విషయం చెప్పడంతో తమకు వచ్చింది కలకాదు అని చెప్పి మానోజీ చెరువు ప్రాంతంలో అమ్మవారి కోసం వెతుకుతారు.
మానోజి చెరువు ప్రాంతంలో ఓ కర్రకు పసుపు పూసి కనిపిస్తుంది. ఆ కర్రను అమ్మవారి ప్రతిరూపంగా భావించి అక్కడే ఆ గద్దెను ప్రతిష్టించి తాటాకుతో పాకను వేసి ఆరాధించడం మొదలుపెడతారు. అప్పటి నుంచి ఆ కర్ర గద్దె మరిడమ్మ అమ్మవారిగా మార్పు చెందుతారు. నాటి నుంచి నిత్యం అమ్మవారిని పూజిస్తూ వస్తున్నారు. మిగతా రోజుల్లో సాధారణ పూజలు జరిగినా ఆషాఢమాసంలో అంటే జ్యేష్టమాసం అమావాస్య నుంచి అదేమాసంలో వచ్చే అమావాస్య వరకు సుమారు 37 రోజులపాటు అమ్మవారికి ఉత్సవాలు నిర్వహిస్తారు. నెల రోజలకు పైగా జరిగే ఈ ఉత్సవాల్లో పాల్గొనేందుకు పెద్ద సంఖ్యలో భక్తులు పెద్దాపురం వస్తుంటారు. వారాంతాల్లో తాకిడి అధికంగా ఉంటుంది. ఈ ఉత్సవాల్లో అత్యంత ముఖ్యమైనది ఉయ్యాల తాడి. ఉత్సవాలు ప్రారంభానికి 15 రోజుల ముందు నుంచి ఉయ్యాల తాడికి ఏర్పాట్లు చేస్తారు. ఈ జాతర ముగిసే వరకు అమ్మవారి జాతరకు హాజరైన ఆడపచుడులు, భక్తులు ఈ ఉయ్యాల తాడివద్ద ఆడిపాడతారు. అమ్మవారికి తాడిని సమర్పించేందుకు రైతులు పెద్ద సంఖ్యలో పోటీ పడతారు. ఆరు నెలల ముందు నుంచే తాడి పోటీ ఏర్పడుతుంది.
ఆలయ కమిటీ నిర్ణయం ప్రకారం తాడిని ఎంపిక చేస్తారు. నిర్ణయించిన తాడిని సుమారు 100 మంది భక్తులు తమ భుజాలపై మోసుకుంటూ తీసుకొస్తారు. ఇలా తీసుకొచ్చే సమయంలో భక్తులు తాడికి పసుపు పూజి బొట్లు పెడతారు. ఇలా వచ్చిన తాడి మొదట పాత పెద్దాపురంలోని కోటముందుకు వస్తుంది. ఇక్కడ ఉన్న గుడి వద్దకు వస్తుంది. అక్కడ తాడికి ప్రత్యేక పూజలు చేయించిన తరువాత అక్కడి నుంచే మరిడమ్మ ఆలయానికి చేరుకుంటుంది. పెద్దాపురంలో జరిగే ఈ మరిడమ్మ జాతర రెండు రకాలుగా జరుగుతుంది. తొలి జాతరను పెద్దాపురం కొటమందు గ్రామస్తులు నిర్వహిస్తారు. ఇక్కడ జరిగే జాతరను జాగారం అని మిగిలిన ప్రాంతాల్లో జరిగే జాతరను సంబరం పేరుతో పిలుస్తారు. ఈ సంబరంలో భాగంగా గరగ నృత్యం, పులిఆట ఆడతారు. ఆ తరువాత అక్కడి నుంచి పాతపెద్దాపురం కోటకు వద్దకు వెళ్తారు. ఇక్కడి నుంచి తీసుకొచ్చిన గరగలను మరిడమ్మ ఆలయానికి వచ్చిన తరువాత ఆలయ అనువంశిక ధర్మకర్తలు పానుపు వేసి పసుపు కుంకుమ పూసి కాగడాలు వెలిగించి ధూపదీప నైవేద్యాలతో పూజాదికార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తారు. చివరిగా హారతి ఇవ్వడంతో పాన్పు పూర్తవుతుంది. ఈ కార్యక్రమం తరువాత జాతర సంబరం మొదలౌతుంది. వివిధ ప్రాంతాల నుంచి వచ్చిన కళాకారులు వివిధ రకాలైన కళలను ప్రదర్శిస్తారు. నెల రోజులకు పైగా సాగే ఈ మరిడమ్మ జాతరలో పాల్గొని అమ్మవారిని సేవిస్తే మహమ్మారుల నుంచి విముక్తి లభిస్తుందని, వాటి నుంచి భయం లేకుండా ఉండొచ్చని భక్తుల నమ్మకం.
