భారతదేశంలో, ముఖ్యంగా తెలుగు రాష్ట్రాల్లో ఉచిత బస్సు పథకాలు (మహాలక్ష్మి స్కీమ్ వంటివి) ఎన్నికల హామీలుగా మారాయి. మహిళలకు, ట్రాన్స్‌జెండర్ వారికి ఉచిత ప్రయాణం కల్పించడం ద్వారా సామాజిక, ఆర్థిక సాధికారతను పెంచుతుందని ప్రభుత్వాలు చెబుతున్నాయి. దీనికి సంబంధించిన పూర్తి విశ్లేషణను ఇప్పుడు తెలుసుకుందాం.
1. మహిళల సాధికారత – వరం లాంటి మార్పు!
ఉచిత బస్సు పథకాలు మహిళలకు ‘ఆర్థిక స్వేచ్ఛ’ ఇస్తాయి. ఉదాహరణకు, తెలంగాణలో మహాలక్ష్మి స్కీమ్ ద్వారా మహిళలు దూరంగా ఉన్న ఉద్యోగాలు, విద్యా సంస్థలు, ఆరోగ్య కేంద్రాలకు సులభంగా చేరుకుంటున్నారు. ఇది వారి ఆదాయాన్ని పెంచి, కుటుంబ ఆర్థిక స్థితిని మెరుగుపరుస్తుంది. ఒక అధ్యయనం ప్రకారం, ఇలాంటి పథకాలు మహిళల ఉద్యోగావకాశాలను 20-30% పెంచుతాయి. ఢిల్లీలో ఫ్రీ బస్ పాలసీ మహిళల లింగ సమానత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తూ, కాలుష్యాన్ని తగ్గిస్తుందని నిరూపితమైంది. ఇది ప్రభుత్వాలకు సామాజిక వరంగా మారుతుంది, ఎందుకంటే మహిళలు ఆర్థికంగా బలపడితే, దేశ జిడిపి పెరుగుతుంది – ఇది పరోక్షంగా పన్ను ఆదాయాలను పెంచుతుంది.
2. పర్యావరణ లాభం – ఆకుపచ్చ విప్లవం!
ఉచిత బస్సులు ప్రైవేట్ వాహనాల వినియోగాన్ని తగ్గించి, ట్రాఫిక్ జామ్‌లు, కాలుష్యాన్ని తగ్గిస్తాయి. తమిళనాడు, కర్ణాటకల్లో ఇలాంటి పథకాలు పబ్లిక్ ట్రాన్స్‌పోర్ట్ వినియోగాన్ని 30-50% పెంచాయి. ఆసక్తికరంగా, ఇది ప్రభుత్వాలకు దీర్ఘకాలిక వరంగా మారుతుంది – తక్కువ కాలుష్యం అంటే ఆరోగ్య ఖర్చులు తగ్గుతాయి, పర్యావరణ లక్ష్యాలు (లాంటి నెట్ జీరో) సాధించడం సులభమవుతుంది. తెలంగాణలో మహాలక్ష్మి స్కీమ్ ద్వారా బస్సు ఆక్యుపెన్సీ పెరిగి, రోడ్ ట్రాన్స్‌పోర్ట్ కార్పొరేషన్ (టిజిఎస్‌ఆర్‌టిసి) ఆర్థిక స్థిరత్వం మెరుగుపడింది.
3. ఆర్థిక భారం – శాపం లాంటి బడ్జెట్.
ఇక్కడే పెద్ద ట్విస్ట్… ఈ పథకాలు ప్రభుత్వాలకు భారీ ఆర్థిక భారం. తెలంగాణలో మహాలక్ష్మి స్కీమ్ కింద 200 కోట్ల ఉచిత రైడ్‌లు జరిగాయి, దీనికి రూ.6,700 కోట్లు ఖర్చయ్యాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కొత్తగా ప్రారంభమైన ‘స్త్రీ శక్తి’ పథకం ఏడాదికి రూ.3,500 కోట్లు ఖర్చు చేస్తుందని అంచనా. ఆసక్తికరమైన పాయింట్: ఈ డబ్బు ఇతర అభివృద్ధి పనుల నుంచి మళ్లించాలి, దీంతో రోడ్లు, ఆసుపత్రులు వంటివి నిర్లక్ష్యం అవుతాయి. మరోవైపు, ఆర్టీసీలు ఓవర్‌లోడ్ అవుతాయి, మరమ్మతులు పెరుగుతాయి. కర్ణాటకలో శక్తి స్కీమ్ 500 కోట్ల రైడ్‌లు దాటి, రూ.1,200 కోట్లు ఏడాదికి ఖర్చు చేస్తుంది.
4. సామాజిక డ్రామా – ఆటో డ్రైవర్లు, రష్ సమస్యలు!
ఉచితం అనేసరికి బస్సుల్లో రష్ పెరిగి, టికెట్ కొనేవారు నిలబడాల్సి వస్తుంది – ఇది అన్యాయమని కొందరు ఫిర్యాదు చేస్తున్నారు. తెలంగాణలో ఒక ఎమ్మెల్యే బస్సెక్కగానే మహిళలు “ఫ్రీ అని అందరూ వచ్చేస్తున్నారు, కూలి పనివారికి లాభం లేదు” అని వాతలు పెట్టారు. ఆటో డ్రైవర్ల ఆదాయం తగ్గుతుంది. తెలంగాణలో ఆటో యూనియన్లు ధర్నాలు చేశాయి. ఆంధ్రలో కూడా ఆటో డ్రైవర్లు సమస్యలు తెలిపారు. ఇది ప్రభుత్వాలకు సామాజిక శాపంగా మారి, కొత్త సమస్యలు సృష్టిస్తుంది.
5. రాజకీయ గేమ్ – హామీలు vs అమలు డ్రామా!
ఎన్నికల్లో ‘ఫ్రీ బస్’ అని ప్రచారం చేసి, అమలు చేయడంలో ఆలస్యం – ఇది ప్రభుత్వాలకు శాపం. ఆంధ్రలో సూపర్ సిక్స్ హామీల్లో ఒకటిగా ఉండి, జిల్లా పరిధికి పరిమితం చేస్తారని విమర్శలు వచ్చాయి, కానీ చివరికి రాష్ట్రవ్యాప్తంగా అమలు చేశారు. తెలంగాణలో మహాలక్ష్మి స్కీమ్ విజయవంతమైంది, కానీ ఆర్థిక మోడల్ లేకపోవడం వల్ల ఆర్టీసీ గందరగోళం ఎదుర్కొంది. ఆసక్తికరంగా, ఇలాంటి పథకాలు రాజకీయంగా వరంగా మారతాయి – మహిళల ఓట్లు పెంచుతాయి, కానీ అమలు ఫెయిల్ అయితే బ్యాక్‌ఫైర్ అవుతుంది.
వరమా శాపమా – అమలుపై ఆధారపడి!
ఉచిత బస్సు పథకాలు ప్రభుత్వాలకు డబుల్-ఎడ్జ్ స్వోర్డ్ లాంటివి. సామాజిక, పర్యావరణ లాభాలు (వరం) ఎక్కువగా ఉంటాయి, కానీ ఆర్థిక భారం, ఆపరేషనల్ సమస్యలు (శాపం) నిర్వహణను కష్టతరం చేస్తాయి. తెలంగాణలో 68.5 కోట్ల రైడ్‌లు రూ.2,351 కోట్లు ఆదా చేసినట్టు మహిళలు లాభపడ్డారు. కానీ, మంచి రెవెన్యూ మోడల్, అదనపు బస్సులు, ఇతర రవాణా వర్గాలకు పరిహారం ఇస్తే ఇది పూర్తి వరంగా మారుతుంది. చివరికి, ప్రజల లాభమే ముఖ్యం – ప్రభుత్వాలు సమతుల్యంగా అమలు చేయాలి!
